Ətraf mühitin müdafiəsi: çirklənməyə son qoymaq olarmı və bunu necə etmək olar ?

Heç bir şey təbiətin vəziyyətinə insan fəaliyyəti qədər təsir göstərmir, heç bir təbii fəlakət təbiətə daha ciddi və uzunmüddətli təsir göstərə bilmir. Zəhərli tullantıların axıdılması suyu, havanı, torpağı zəhərləyir və bütöv ekosistemlərin məhvinə gətirir, meşələrin kəsilməsi və brakonyerlik bir çox heyvan növlərinin məhvinə səbəb olur. Texnologiyanın inkişafı ilə vəziyyət gərginləşir.

Ümumdünya ətraf mühitin müdafiəsi günü

XX əsrin ortalarına kimi ətraf mühitin müdafiəsi məsələsi prioritet deyildi, halbuki, bu dövrə qədər antropogen fəaliyyət artıq təbiətə ən mənfi təsirini göstərirdi. Yalnız BMT Baş Assambleyasının 27-ci sessiyasında bu məsələ ilk dəfə ciddi şəkildə qaldırıldı. Elə onda BMT sistemində yeni bir təşkilat - BMT-nin ətraf mühit haqqında proqramı (UNEP) yaradıldı. Elə həmin ildə, ətraf mühit üzrə Stokholm Konfransının fəaliyyətə başladığı gün xüsusi bir bayram - Ümumdünya ətraf mühit günü təsis edildi. O hər il 5 iyulda qeyd olunur və UNEP tərəfindən maliyyələşdirilir.

Bu bayramın məqsədi Yer planetinin hər bir sakininə planetin bizim ümumi evimiz olduğunu və onun vəziyyətinin hər birimizin hərəkətlərindən asılı olduğunu xatırlatmaqdır. Bu gün bütün dünya üzrə marafon, velosiped gəzintilərindən və konsertlərdən ictimai iş günlərinə qədər ekoloji aksiyalar keçirilir.

Hər bayram müəyyən bir mövzuya həsr olunur və öz şüarı altında keçirilir. Ən birinci Ümumdünya Ətraf Mühit Günü "Yalnız bir Yer" şüarı altında keçirilib. Son illər mövzular daha da daralıb və hər il bayram ətraf mühitin qorunmasının müəyyən bir aspektinə həsr olunur, məsələn qlobal istiləşmənin nəticəsi olaraq dəniz səviyyəsinin qalxması, vəhşi heyvanların qeyri-qanuni ovlanması, meşələrin qorunması, yaşıl iqtisadiyyat və s.

Lakin ətraf mühitin kövrəkliyini xatırlamaq ildə bir dəfə yox, hər gün lazımdır. Bayram yalnız problemə diqqət çəkir amma onu sistemli şəkildə həll etmək lazımdır. Elə buna görə dünyanın hər yerində planetin təbii sərvətlərinin müdafiəsi və qorunması üçün aktiv işlər görülür.

Məqsəd və vasitələr

Bugünkü gün də ətraf mühitin müdafiəçiləri qarşısında heç də az problem durmur. Antropogen fəaliyyət müxtəlifdir və eləcə də, onun bizim yaşayış yerimizə təsiri müxtəlifdir.

Ekoloqların bu gün diqqətini cəmlədikləri əsas məqsədlər bunlardır:
· su və torpağı zəhərləyən toksik tullantıların buraxımasının məhdudlaşdırılması
· unikal təbii kompleks və ekosistemlərin müdafiəsi üçün qoruqların yaradılması
· yox olmaq üzrə olan növlərin qorunması üçün ovçuluq və balıqçılığın məhdudlaşdırılması, təbiətə minimal zərər verən yeni balıq ovu üsullarının tətbiqi
·   zibilin atılmasını məhdudlaşdırmaq və təkrar emal yollarını tapmaq

Yalnız yerli səviyyədə fəaliyyət göstərərək bu hədəflərə çatmaq çox çətindir. Burada beynəlxalq əməkdaşlığa ehtiyac vardır, çünki ekologiya heç bir sərhəd tanımır.

Təbiətin müdafiəsi üçün bir çox beynəlxalq müqavilələr hazırlanmışdır. Yəqin ki, ən məşhuru bütün dünyada iqlimə təsir edən istixana effektinin yaranmasının qarşısını almaq üçün inkişaf etmiş ölkələri karbon qazı tullantılarının miqdarına ciddi şəkildə nəzarət etməyə məcbur edən Kyoto Protokoludur. Bundan əlavə, dənizlərin qorunmasına yönəlmiş Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dəniz Qanunu haqqında Konvensiyası, atmosferin ozon qatını çökdürən maddələrin istehsalını və istifadəsini məhdudlaşdıran Monreal Protokolu, eləcə də canlı təbiət resurslarını qorumaq və rasional istifadə etməyi hədəfləyən Bioloji müxtəliflik haqqında Konvensiya və daha onlarla əhəmiyyətli sənəd qəbul edildi.

Rusiya 20-dən çox belə sənəd imzalayıb. Ölkənin ərazisi böyükdür və üzərimizə düşən məsuliyyət ölkənin miqyasına uyğundur.

Rusiyada ekoloji qanunvericiliyin inkişafı ilə Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının tərkibinə daxil olan Ekologiya Komitəsi və Təbiət İdarəetmə və Xammal Komitəsi və Ətraf mühitin idarə edilməsi və ətraf mühitin qorunması şöbəsi məşğul olur. Bu sahədə əsas icraedici orqanlar Rusiya Federasiyasının Təbii Sərvətlər Nazirliyi və Goskomekologiyadır. Koordinasiya fəaliyyətləri Ətraf Mühitin İdarə Edilməsi və Ətraf Mühitin Mühafizəsi üzrə Hökumət Komissiyasına aiddir.

Ancaq bütün bu orqanlar tək fəaliyyət göstərmir. Ətraf mühit üzrə qeyri hökumət təşkilatları da onlarla əməkdaşlıq edir.

Təbiətin müdafiəsi təşkilatları

Ümumdünya vəhşi təbiət fondu (WWF)

Bu beş milyondan çox tərəfdaşı özündə birləşdirən ən böyük beynəlxalq ekologiya (ətraf mühit) haqqında təşkilatdır. WWF ofisləri Rusiya da daxil olmaqla 100-dən çox ölkədə fəaliyyət göstərir. Fond ekoloji monitoring aparır, təbiətin müdafiəsi proqramlarını hazırlayır və dəstəkləyir, qanunverici və icraedici orqanlar ilə sıx əlaqədə işləyir. Fəaliyyətin əsas istiqamətləri – nadir növlərin qorunması (məsələn, Rusiya WWF bizonların, Yaxın Asiya bəbirlərinin, qar bəbirlərinin (irbis) və digər nəsli kəsilməkdə olan heyvanların qorunması üçün layihələr həyata keçirir), qoruqların və yasaqlıqların genişlənməsi, təbii resurslardan səmərəli istifadə prinsiplərinin həyata keçirilməsi. WWF Rusiya dəniz, meşə təsərrüfatı, iqlim və digər proqramları həyata keçirir.

Greenpeace

Diqqət çəkici ictimai aksiyaları ilə məşhurlaşan müstəqil beynəlxalq təşkilat. Hal-hazırda Greenpeace-in fəaliyyəti əsasən bioloji müxtəlifliyin qorunmasına, qaz tullantılarının atmosferə buraxılmasının və zəhərli tullantıların istehsalının azaldılması, həmçinin nüvə texnologiyalarının inkişafı və istifadəsinə qarşı yönəlmişdir. Təşkilatın tərəfdarları tərəfindən mütəmadi keçirilən etiraz mitinqləri ona qeyri-müəyyən nüfuz yaratmışdır. Lakin bu, Greenpeace-nin qazandığı nailiyyətləri azaltmır. Məsələn Rusiyada təşkilat könüllülərin basqın edib meşə yanğınlarını söndürdüyü və gənc ağaclar əkdiyi meşə kompaniyasını həyata keçirir. Zibillərin toplanması, çeşidlənməsi və təkrar emalı ekoloji metodlarının tətbiqi üçün də az iş görülməyib.

UNEP

Artıq qeyd olunan BMT Proqramı (UNEP) - BMT-nin ətraf mühitin qorunması üzrə əsas orqanı və dünyanın ən böyük ekoloji təşkilatlarından biridir. Onun fəaliyyəti əsasən ekoloji monitoring, qanun və qaydaların hazırlanması, həmçinin, təhsil fəaliyyətinin inkişafına istiqamətlənmişdir. Ümumilikdə, UNEP sayəsində təhlükəli və zəhərli maddələrin daşınması norma və qanunları tətbiq edilmişdir. Bu təşkilat ətraf mühitin müdafiəsinə həsr olunmuş bir çox beynəlxalq konvensiyaların hazırlanmasında aktiv iştirak etmişdir. UNEP praktik səviyyədə də fəaliyyət göstərir: məsələn, təşkilat bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadəyə imkan verən texnologiyaların tətbiqini dəstəkləyir və sponsorluq edir. Hindistanda istifadəyə başlayan və hazırda digər inkişaf etməkdə olan ölkələrdə həyata keçirilən günəş panellərinin alınması üçün kredit proqramı mövcuddur.

Dünya Heyvanları Müdafiə Cəmiyyəti (World Animal Protection)

Bu təşkilat həm vəhşi həm də ev heyvanları ilə etik davranış üçün mübarizə aparır. Müxtəlif illər ərzində təşkilat  balinaların ovuna, öküz döyüşlərinə, delfinariumlarda və zooparklarda əsir olan delfinlərə etiraz etmiş və böyük nailiyyətlər əldə etmişdir. Məsələn, Pakistandakı World Animal Protection fəaliyyəti sayəsində ayıların təqib edilməsi qadağan edildi. Hazırda Dünya Heyvanları Müdafiə Cəmiyyəti BMT-yə təqdim ediləcək Ümumdünya Heyvan Rifahı Bəyannaməsini hazırlayır. Dünya Heyvanları Müdafiə Cəmiyyətinin əsas ofisi Londonda yerləşir. Onun filialları 13 ölkədə yerləşir, amma cəmiyyətin fəaliyyəti 150-ə yaxın ölkəni əhatə edir.

Əlbəttə ki, bu cür təşkilatlar ancaq bu misallarla kifayətlənmir - planetin hər yerində əsas məqsədi ətraf mühitin qorunması olan yüzlərlə fond və birlik fəaliyyət göstərir.

Tərcümə edən: Zəhra Əliyeva

Mənbə: kp.ru