Alternativ enerji 3-cü hissə: Günəş enerjisi

Günəş enerjisi günəşdən gələn enerjini istifadəyə yararlı hala gətirmək üçün olan texnologiyadır.  Bu texnologiya 2011-ci ilə qədər qlobal enerji tələbatının yüzdə birindən daha azını istehsal etmişdir.

Bir çoxları kosmik gəmilərdə, damlarda və əl kalkulyatoru kimi əşyalarda olan fotovoltaik hüceyrələr (photovoltaic cells) və ya günəş panelləri ilə tanışdır. Bu hüceyrələr kompüter çiplərində olduğu kimi yarımkeçirici materiallardan təşkil olunub. Günəş işığı hüceyrələrə dəyərkən atomlarından ayrılmış elektronları hərəkətə gətirir. Elektronların hüceyrəyə axını nəticəsində elektrik enerjisi əmələ gəlir. Daha böyük miqyasda günəş istilik elektrik stansiyaları günəş enerjisini istilik mənbəyi kimi cəmləşdirmək üçün müxtəlif üsullardan istifadə edirlər. İstilik daha sonra buxar turbinini idarə etmək üçün suyun qaynadılmasında istifadə olunaraq, kömür və nüvə elektrik stansiyaları ilə eyni dərəcədə elektrik enerjisi istehsal etməklə minlərlə insanı elektrik enerjisi ilə təmin edir.

Günəş enerjisini necə istifadə etmək olar?

Üsullardan birində, U şəkilli güzgülərin uzun novları günəş işığını ortadan keçən yağ borusuna yönləndirir. Bundan sonra isti yağ elektrik enerjisi istehsalı üçün suyu qaynadır. Başqa bir üsulda isə günəş şüalarını qəbuledicinin olduğu bir toplayıcı qülləsinə yönəltmək üçün hərəkətli güzgülərdən istifadə olunur. qəbuledicidən axan əridilmiş duz generatoru işləmək üçün qızdırır.

Digər günəş texnologiyaları passivdir. Məsələn, bir binanın günəşli tərəfində yerləşdirilən böyük pəncərələr, günəş işığının döşəmə və divarlardakı istilik keçirici materialları isitməsinə imkan verir. Bu səthlər daha sonra binanı isti saxlamaq üçün gecə istilik buraxır. Eynilə, bir damdakı uducu plitələr bir evi isti su ilə təmin edən borularda suyu qızdıra bilər.

Günəş enerjisi çirklənmə və səs-küydən azad olan tükənməz yanacaq mənbəyi kimi təriflənir. Texnologiya, həmçinin çox yönümlüdür. Məsələn, günəş hüceyrələri Yer orbitindəki peyklər və Qaya dağlarında dərin kabinlər kimi uzaq yerlər, eləcə də  bacardıqları qədər asanlıqla şəhərin mərkəzindəki binalar və futurist avtomobillər üçün enerji istehsal edir.

Əlverişsiz tərəflər

Günəş paneli gecə batareya kimi bir toplayıcı qurğu olmadan işləmir və buludlu hava gün ərzində texnologiyanı etibarsız hala gətirə bilər. Günəş texnologiyası, həmçinin bahalıdır və enerjini çox sayda insana yararlı dərəcədə çatdırmaq üçün böyük ərazi tələb edir.

Çatışmazlıqlara baxmayaraq, sürətlə aşağı düşən qiymətlər və səmərəliliyin artması sayəsində günəş enerjisindən istifadə son 15 ildə ildə təxminən 20 faiz artmışdır. Yaponiya, Almaniya və ABŞ günəş batareyaları üçün əsas bazarlardır. Vergi güzəştləri və enerji şirkətləri ilə səmərəli koordinasiya ilə günəş enerjisi beş-on il ərzində özü-özünü ödəyə bilər. (1)

Günəş enerjisinin ətraf mühitə təsiri

Torpaq istifadəsi və ekoloji təsirlər

Faydalı bir miqyasda elektrik enerjisi istehsal etmək nöqtəsində, günəş enerjisi texnologiyaları enerji toplamaq üçün geniş sahələr tələb edir. Buna görə, qurğular mövcud torpaq istifadəsinə müdaxilə edə bilər,  səhra və ya istirahət sahəsi kimi ərazilərin istifadəsinə təsir göstərə bilər. Enerji sistemləri materialların axtarışı, hasilatı, istehsalı və atılması yolu ilə quruya təsir göstərə bildiyindən, enerji izləri getdikcə yüksək ola bilir.

Torpaq, su və hava ehtiyatlarına təsir

Geniş torpaq sahələrində günəş qurğularının inşası təmizlənmə və əvəzlənmə tələb edir, nəticədə torpaq sıxlaşır, drenaj kanalları dəyişir və eroziya artır. Mərkəzi qüllə sistemləri soyutma üçün su istehlakını tələb edir, bu da quru şəraitdə narahatlıq doğurur, çünki suya olan tələbatın artması mövcud su ehtiyatlarını və yeraltı suların və ya yer səthinin çirklənməsi ilə nəticələnə biləcək obyektlərdən kimyəvi tökülmələri çətinləşdirə bilər. Hər hansı bir genişmiqyaslı sənaye obyektinin inkişafı kimi, günəş enerjisi elektrik stansiyalarının inşası hava keyfiyyətinə təhlükə yarada bilər. Bu cür təhdidlər, torpaq daşıyan patogenlərin sərbəst buraxılmasını və çirkləndirici su anbarlarının təsirinə səbəb olan hava hissəciklərinin artmasına səbəb olur.

Ağır Metallar

Bəziləri, bazarda tətbiq olunan ən yeni texnologiyaların, yəni nazik film panellərinin, Cadium Tellur kimi təhlükəli ağır metallardan istifadə edildiyini iddia edir. Günəş panellərinin istehsalında bu təhlükəli maddələrdan istifadə edildiyi doğrudur, kömür və yağ da yanma ilə ayrılan eyni substansiyanı daşıyır. Üstəlik, kömür elektrik stansiyaları günəş panelləri istehsalçılarına nisbətən 300 qat daha çox çirkləndirən bu zəhərli maddələrin çoxunu buraxır.

Digər təsirlər

Yuxarıda göstərilən ətraf mühitə təsirlərdən əlavə, günəş enerjisi qurğularının bir ərazinin sosial-iqtisadi vəziyyətinə təsir göstərməsi kimi digər təsirləri də ola bilər. Bir ərazidə kommunal miqyaslı günəş enerjisi qurğularının tikilməsi və istismarı birbaşa və dolayı iqtisadi təsir göstərəcəkdir. Doğrudan təsirlər, əmək haqqı və əmək haqqı xərcləri, həmçinin layihə tikintisi və istismarı üçün tələb olunan mal və xidmətlərin əldə edilməsi nəticəsində baş verəcəkdir. Dolayı təsirlər əlavə məşğulluq, gəlir və vergi daxilolmaları yaradan layihə əmək haqqı və əmək haqqı satınalma xərcləri şəklində baş verəcəkdir. Müəssisənin tikintisi və istismarı mənzil, kommunal xidmətlər və yerli hökumətin məşğulluğunu təsir edən işçilərin miqrasiyasını tələb edir.

Günəş panellərinin təkrar istifadəsi

Hal-hazırda günəş panellərinin təkrar emalı böyük bir problemlə üzləşir, xüsusən də köhnə günəş panellərinin təkrar emalı üçün yer yoxdur. Günəş panellərinin təkrar istifadəsi xüsusilə vacibdir, çünki panelləri düzəltmək üçün istifadə olunan materiallar nadir və ya qiymətli metallar olan gümüş, tellur və ya indumdan ibarətdir. Panellərin təkrar emalının məhdudluğu səbəbindən, bərpa olunan metallar gələcəkdə resurs qıtlığı ilə nəticələnə biləcək tullantılara yarada bilər. Məsələn, silikona baxdıqda, günümüzdəki fotovoltaik hüceyrələrin əksəriyyətini hazırlamaq üçün lazım olan və hazırda bolluğu olan bir qaynaqdır, lakin silikon əsaslı günəş paneli istehsal prosesində çox enerji tələb edir. Günəş panellərinin istehsal prosesi və bunların təkrar istifadəsi ilə bağlı məlumatlılığın olmaması, eləcə də xarici təzyiqin çox olmaması günəş panelləri istehsalında istifadə olunan materialların təkrar emalında əhəmiyyətli dəyişikliklərin qeyri-kafi stimullaşdırılmasının səbəbləri, elektrik enerjisi istehsalı baxımından ətraf mühitə çox güvənən bir işdir. (2)

Mənbə:

           1. nationalgeographic.com

           2. greenmatch.co.uk

           Tərcümə edən: Qəndab Məmmədova