Şəhərlərin gözəlliyinin onların iqtisadi inkişafına təsiri

Manhattan High Line

Araşdırma nəticəsində müəyyən olunub ki, şəhərin gözəlliyi yeni iş və yaşayış yerlərinin cəlb olunmasına, eləcə də, yüksək təhsilli və zəngin əhalinin gəlməsi kimi müsbət təsirlər göstərir.

Yaraşıqlı və gözəl insanların daha çox pul qazanmağa meyilli olduqları və karyeralarında daha uğurlu olduqları fenomenini iqtisadçılar “gözəllik üstünlüyü” adlandırırlar. Bəs şəhərlər üçün də bu keçərlidirmi? İki şəhər iqtisadçısının araşdırması ilə razılaşsaq, bəli.

Araşdırma Filadelfiya Federal Ehtiyat Bankından olan Gerald A. Karalino və Massaçusets Texnologiya İnstitutundan olan Albert Saiz tərəfindən aparılmışdır və məqsədi şəhərin gözəlliyi ilə əsas inkişaf göstəriciləri arasındakı əlaqəni müəyyənləşdirməkdir. İqtisadi inkişaf, əhali artımı və şəhər rahatlığı (parklardan restoranlara, incəsənət qalareyalarına və muzeylərə qədər geniş kateqoriyanı əhatə edir) arasındakı əlaqəni öyrənmək üçün bir çox araşdırmalar aparılmışdır. Lakin bu araşdırma şəhər gözəlliyinin təsirlərini daha yaxından öyrənməyə fokuslanıb.

Tədqiqatçılar cəlbediciliyi qeyri-adi üsulla ölçürlər: turist səyahətləri və mənzərəli yerlərin şəkilləri ilə. Şəkil məlumatları artıq fəaliyyəti dayandırılmış, “Google Maps” tətbiqi ilə əlaqələndirilərək, dünyanın mənzərəli yerlərində çəkilmiş şəkillərin məkanını müəyyən edən “Panoramio” adlı tətbiq vasitəsilə əldə olunur. Turizm məlumatları isə səyahət konsultasiya şirkəti olan “D.K. Shifflet & Associates” tərəfindən təmin olunur.

Gerald A. Karalino

Araşdırmada şəhər gözəlliyi parklar, tarixi yerlər, sahilyanı ərazilər, su mənbələri, dağlar, turizm sənayesinin ölçüsü və digər amillərlə müqayisə olunur. Tədqiqatçılar  1990-2010-cu illər arasında şəhər mərkəzləri daxilində, yaxud ətraf ərazilərində məhəllələrin canlanması ilə gözəl məkanların xüsusiyyətləri, şəhərlərin iqtisadi inkişafının əsas göstəriciləri arasındakı əlaqəni araşdırırlar.

Tədqiqatçılar yeni gələnləri cəlb etmək üçün yeni növ məhəllə müəyyənləşdirirlər: Mərkəzi Rekresiya Rayonu.

Bu araşdırma şəhərlər və məhəllələr üçün əhəmiyyətli gözəllik mükafatına dair sübüt tapır. Mənzərəli yerləri 2 dəfə çox olan şəhərdə digəri ilə müqayisədə 1990-2010-cu illər aralığında 10% inkişaf yaxud əhali sayı və iş yerlərində artım müşahidə olundu. Əslində şəhər gözəlliyi ümumi əhali artımının ən vacib xəbərçisi olan aşağı vergilərlə əlaqəlidir. Əlavə olaraq, bu şəhərlər qeyri-mütənasib şəkildə daha çox universitet məzunlarını cəlb edir. Mənzərəli yerləri 25%-dən çox olan şəhərlərdə 25%-dən az olan şəhərlər ilə müqayisədə universitet məzunlarının sayında təxminən 3% artım müşahidə olundu.

Albert Saiz

Şəhərin gözəlliyi, həmçinin mənzil qiymətlərinin artmasına və mənzilin daha yüksək qiymətləndirilməsinə səbəb olur. Araşdırmanın nəticəsinə görə, mənzil qiymətləri mənzərəli şəhərlərin siyahısında ilk dördlükdə olan şəhərlərdə digər şəhərlərə nisbətdə 16% yüksək olur. Demək olar ki, hər kateqoriya üzrə mənzərənin effekti ən çox olur.

Araşdırma nəticəsində müəyyən olundu ki, şəhərin gözəlliyinin onun ölçüsünə təsiri yoxdur. Parkları və tarixi binaları olan, su mənbələrinə və dağlara yaxınlığı olan, aydın səma və az yağış müşahidə edilən kiçik və orta ölçülü yerlər də gözəl kimi qəbul edilə bilər.

Şəhərin gözəlliyindən daxilində yerləşən xüsusi məhəllələr də faydalanır. Daha cavan, daha təhsilli və daha zəngin insanların şəhər mərkəzinə köçməsi barədə çox sayda araşdırmalar sənədləşdirilmişdir. Bu araşdırmalar səciyyəvi olaraq, şəhərin ticarət mərkəzi olan Mərkəzi Biznes Rayonunun yaxınlığında yerləşən məhəllələrə əhali axınını sənədləşdirir. Bu zənginləşdirmə Nyu-York şəhərinin Soho, Tribeka və Çelsi məhəllələri kimi yaxınlıqda yerləşən anbar, zavod və logistika bölgələrində tez-tez baş verir.

Tədqiqatçılar parkların, tarixi məkanların, abidələrin, turistlərin istiqamətlərini özündə cəmləşdirən Mərkəzi Rekresiya Rayonunun təzə gələn əhalini cəlb edəcəyini müəyyən ediblər. Misal olaraq yararsız yüksəklikdə yerləşən, əvvəlki dəmiryolu ərazisi olan Nyu York şəhərinin “High Line” (High Line - yerüstü park zolağı) adlı ərazisinə tursitlərin axınını göstərmək olar. Mərkəzi Rekresiya Rayonu Mərkəzi Biznes Rayonu kimi deyil, şəhərə qayıdış hərəki üçün maqnit rolunu oynayır, daha zəngin və təhsilli şəxsləri şəhər mərkəzinin daha rahat və gözəl ərazilərinə çəkir.

Nyu York High Line

Tədqiqatçılar yazır: “İlkin iqtisadi vəziyyətin pis olmasına baxmayaraq, Mərkəzi İstirahət Bölgəsi digər məhəllələrlə müqayisədə daha sürətli inkişafa müvəffəq oldu. Kirayə haqqının, gəlirlərin, təhsil səviyyəsinin artımı belə gözəl məhəllələrdə nisbətən sürətli oldu.” Bunu “High Line” bölgəsi boyunca yüksək qiymətli, dəbdəbəli bina qüllələrinin peyda olmasında müşahidə edə bilərsiz. Tədqiqatçılar əlavə edirlər ki: “Amerikanın şəhər məhəllələrinin iqtisadi və demoqrafik inkişafı Mərkəzi İş Bölgəsinə olan məsafə ilə əksər hallarda əlaqəsiz idi. Ümumilikdə mərkəzi Amerika şəhəri 1990-cı illərə geri qayıtmasa da, gözəl şəhər içərisində çiçəkləndi.”

Gözəl yerlər təkcə təbii olaraq əmələ gəlmirlər. Onlar dövlət siyasətinin və sərmayənin məhsuludur. Əlbəttə ki, heyrətamiz sahil zonaları yaxud  mənzərəli dağ silsilələri kimi bəzi yerlərə təbii gözəllik bəxş olunub. Lakin şəhərlər  parklara yatırım edərək və abidə və tarixi məkanları qorumaqla özlərini daha gözəl edə bilərlər və bu təhsilli və zəngin insanlar üçün daha cəlbedicidir.

Həqiqətən, araşdırma parklar və istirahət məkanlarına 10% daha çox yatırım edilməsinin asudə vaxtlarda edilən səfərləri 2.3%, turizm sənayesindəki məşğulluğu isə 1.3% artması ilə əlaqəli olduğunu göstərir. Və bu yalnız müasirləşməyə görə baş vermir. Amerikanın ən valehedici abidələri – böyük parkları, muzeyləri və memarlıq baxımından heyranedici ictimai binaları – “Gözəl Şəhər” hərəkatının və “Yeni Sövdələşmə” xərclərinin məhsuludur.

Nəticə: Şəhər gözəlliyi iqtisadi inkişaf və şəhərin dirçəlişi üçün güclü alətdir. Lakin bununla bərabər zənginləşdirmə və yerdəyişmə də gətirir. Araşdırma müəlliflərinin dediyi kimi: “Kirayə haqları, gəlirlər və təhsil nailiyyətləri gözəl şəhər məhəllələrində daha sürətli artdı, lakin azlıqların yerdəyişməsi hesabına.”

İnklüziv şəhər

Şəhər siyasətçiləri şəhər gözəlləşdirilməsinin bütün xərclərini və faydalarını nəzərə almalıdırlar. Onlar səlahiyyətlərindən istifadə edərək yanaşı yerləşən, ictimaiyyət üçün yaradılan və dəyərləndirilən rahatlıqlardan yeni kondominimumlar (müştərək işlədilən ərazi) inşa edə bilərlər. Bu da daha çox vergi ödənməsinə, əlverişli yaşayış yerlərinin təmin edilməsinə, yaxud yerli əhalinin layihədə iş tapmasına səbəb olacaqdır. Şəhərlər gözəlləşdirmə layihələrindən əldə olunan artan gəlirləri uyğun qiymətli yaşayış yerlərinə, işçi qüvvəsinin inkişafına və cəmləşmiş yoxsulluğun azalmasına sərf edə bilər.

Əslində, araşdırma cəmlənmiş yoxsulluğun turistlərin şəhərin gözəlliyini necə başa düşmələrinə şübhəsiz pis təsir göstərdiyini qeyd edir. Bu müəlliflərin “yoxsulluğun azaldılması üçün vacib bir motivasiyaya işarə edir: Bərabərsizliyi azaltmaqla şəhərlər zəngin insanlar da daxil olmaqla, hər kəs üçün daha cəlbedici olacaq.” sözlərinə müvafiqdir. Daha inklüziv şəhər daha gözəl şəhərdir.

Mənbə: citylab.com

Tərcümə edən: İlqar Cəfərov