Dənizlərin çirklənməsi

Yerimizin səthi 65% dəniz və okean sularından ibarətdir. Su sahəsinin üstünlük təşkil etdiyinə görə Yer “mavi planet” adlanır. Dünyadakı bütün canlıların həyatında (və ümumiyyətlə həyatın yaranmasında) suyun rolunu danmaq olmaz. Okeanların vəziyyəti iqlimə birbaşa təsir edir və onun suları atmosfer yağışının əsas mənbəyidir və Yerin oksigeninin 50% -ni təşkil edir. Su ehtiyatları hər yerdə insanlar tərəfindən balıq və dəniz məhsullarının çıxarılması, malların daşınması, səyahət və s. məqsədi ilə istifadə olunur. Ən təhlükəlisi isə dəniz və okeanların tullantı üçün poliqon kimi istifadə olunmasıdır.

Okeanların iri miqyasına baxmayaraq, insan fəaliyyəti suyun təbii tərkibinə və dəniz həyatına təsir göstərmişdir. Xüsusilə, plastik, neft məhsulları və neft, sənaye çirkab suları kimi tullantıların davamlı çirklənməsi səbəbindən...

Plastik tullantılar

Hal-hazırda ən çox yayılmış çirklənmə mənbəyi suya çox miqdarda daxil olan plastikdir. Plastik hər bir insanın gündəlik həyatında əsas obyekt olmuşdur. Mağazalarda əksər mallar plastik qablaşdırılır, məhsullar plastik torbalarda, su plastik şüşələrdə və s... Ən məkrlisi odur ki, plastik tez bir zamanda istehlak olunur və onun su mühitində parçalanması yüz illərlə davam edəcəkdir. Dənizlərdə və okeanlarda plastik kiçik hissəciklərə parçalanır, elə suda da qalır və həcmi dayanmadan artır.

Bığlı balina

Hal-hazırda okeanlar və dənizlərdə nəhəng zibil ləkələri var. Bunun çox hissəsi sahil ərazilərindən gəlir, qalan hissəsi gəmilərdən insanlar tərəfindən atılır.

Plastikin zərərli olması təkcə etik məsələ deyil. Okeanlara və dənizlərə düşən tullantı dəniz canlılarının sualtı aləminə böyük ziyan vurur. Hər il 100 minə yaxın balıq və 1 milyon quş plastikdən ölür. Quşlar plastiki qida ilə qarışdıra bilər ki, bu da mədədə həll olmayaraq sıxışır və uzun  müddət sürən ölümünə səbəb olur.

Ayrıca olaraq, quşlar plastik üzüklərdə və plastik torbalara ilişir və nəticədə yerindəcə ölürlər. Kiçik sualtı heyvanlar, plankton və digər orqanizmlərlə qarışaraq, plastik parçaları udur. Bığlı balinalar çirkli okeanlarda böyük çətinliklə yaşayırlar. Eləcə də, zibil ilə oynayan suitilər, boyun ətrafına dolaşan plastik lentlərdə büdrəyir və bədənlərinə xəsarət yetirir. (red. Antarktikda zonasında pinqvinlər də bu halla tez tez yaşayır, bəzən plasik ömürlük onların bədəninin bir hissəsinə çevrilir.)

Neft və neft məhsulları

Neft və neft məhsulları zərərli kimyəvi maddələrdir. Onların əksəriyyəti birbaşa dənizlərə və okeanlarda istifadə olunur. Buna görə su ətrafında yaşayan bir çox quş növləri əziyyət çəkir, su səthinə enir, yağla örtülür və nəticədə bədəninin təbii istilik izolyasiya keyfiyyətlərini itirir. Bu quşlar qan itirmə və termorequlyasiya pozğunluqları səbəbindən ölür. Ancaq təkcə quşlar mənfi təsirlərə məruz qalmırlar. Suyun səthində nazik təbəqə əmələ gətirən yağ suyun oksigenlə doymasına imkan vermir və mikroorqanizmlərin, yəni planktonun ölümünə səbəb olur. Balıqlar və xərçəngkimilər yağı meydana gətirən bir sıra zəhərli kimyəvi maddələr səbəbindən zəhərlənirlər.

Xüsusi təhlükə ifrat miqdarda neft kanserogenini özündə topayan molyusklardır. İnsan bədəninə daxil olan yeməli molyusklar sağlamlığa ciddi təhlükə yaradır. Neft tullantılarının bir hissəsi sahil zolaqlarında toplanır, bunun nəticəsində çimərliyə gələn çox sayda heyvan və insan zərər çəkir. Dəniz sahələrinin neftlə çirklənməsi son dərəcə ciddi və narahatedici məsələdir.

Kənd təsərrüfatı və sənaye

Sənayedə və kənd təsərrüfatında istifadə olunan təxminən beş min ton civə okeana daxil olur. Civə suyun məhsuldarlığını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Yüksək konsentrasiyada üzvi maddələrin sintezi kimi xidmət edən və oksigen meydana gəlməsinə kömək edən yaşıl yosunların sayının azaldır. Fitoplanktonun udduğu ağır metallar qida zənciri vasitəsi ilə mürəkkəb orqanizmlərə ötürülür. Beləliklə, balıq və digər dəniz heyvanları zərərli maddələrin son dərəcə zəhərli konsentratlarını toplayır.

Kənd təsərrüfatında istifadə olunan pestisidlər son dərəcə böyük əraziləri əhatə edir. Kimyəvi sabitliyə və geniş yayılmasına görə dənizlərə və okeanlara da daxil olurlar. Xloroorqanik tərkibli maddələrin toplanması insanların sağlamlığına böyük təsir göstərir.

Çirkab suları

Bir çox faydalı və zərərli bakteriya okeanların və dənizlərin səthində toplanır. Çirkab sularının dənizə nəzarətsiz buraxılması səbəbindən mədə-bağırsaq xəstəliklərinə səbəb olan müxtəlif patogen bakteriyalar böyük şəhərlərin yaxınlığında tez-tez görünür.

Nəticə

Bir insanlıq olaraq yalnız dövlət səviyyəsində qlobal istiləşmə və okeanların müxtəlif kimyəvi tullantılarla çirklənməsi kimi qlobal problemlərlə məşğul ola bilərik. Buna baxmayaraq dənizlərin və okeanların plastik çirklənməsi hər bir insanın ixtiyarındadır. Axı, plastik istehlak şüurundan okeanın və onun sakinlərinin vəziyyətini müəyyənləşdirir. Çox istifadəyə yararlı çantaları, paketləri istifadə etmək, plastik əvəzinə şüşə qablar seçmək, birdəfəlik qablardan imtina etmək kifayətdir. Planetimizin vəziyyəti hər bir insanın hərəkətlərindən birbaşa asılıdır.

Mənbə: ecoportal.info

Tərcümə edən: Rövşən Nəzərov