Biz və Torpaq

 

Torpaq – uğrunda ölən varsa, Vətəndir... Bu ifadəni doğulduğumuzdan bəri hər yerdə və hər kəsdən eşidirik. Axı “Topraq” nədir ki, onu bütün şairlər, yazıçılar vəsf eləyir, bəstəkarlar onun haqqında möhtəşəm musiqilər bəstələyirlər. Onu insanlar üçün müqəddəsləşdirən şey nədir?

Elm adamları torpağın tərkibini, əmələgəlmə prosesini və s. öyrənmişlər. Buna baxmayaraq, dünyanın istənilən yerində insanların torpağa olan münasibəti aşiqin məşuqa, rahibin tanrıya, Şeytanın pisliyə olan sevgisi kimidir. Hər bir xalqın torpaqla bağlı inancı, adət-ənənələri, mifologiyası vardır.

İlk öncə, torpaq haqda fikirlərimi bölüşüm. Torpaq heç də Dokuçayev və digər alimlərin verdiyi tərif qədər bəsit deyildir. O bir enerji “anbarı”dır. Yer kürəsində həyatın başlanğıcı və sonu buradır. Bəli, başlanğıcı. Bildiyimiz kimi həyat sudan başlayıb. Amma, burada diqqətdən qaçan bir şey vardır. Həyatın, təbiətin ilk canlıları məkan olaraq suda yaranıb, lakin, həmin canlılar suyun səthinə yaxın olan və Günəş şüalarının düşə bildiyi torpaqda yaranıb.

Canlılar ölür, onlar torpağa qarışır, enerjiləri “anbara” yığılır. Və yenidən enerji bir formadan başqa formaya çevrilərək yeni canlı əmələ gəlir. Bu çox möhtəşəm prosesdir. Buna görə də, torpaq həmişə elmin əsas öyrəndiyi obyektdir. Bu proses qarşısında həmçinin, insanların hər mexanizmə bir inanc və ya miflə yanaşmaları da bir ayrı möhtəşəmlikdir. Belə ki, qədim dövrlərdən bəri insanlar təbiətin ən böyük neməti olan torpaqla birbaşa əlaqədə olmuşlar. Onlar bitkilərin əmələ gəlməsini, onların məhv olmasını, yeraltında yaşayan canlıları araşdırdıqca müxtəlif görüşləri yaranmışdır. Torpaqla bağlı olan təbii hadisələrə tanrılar uydurulmuş və onlara qurbanlar verilmişdir. Məsələn: Mesopotamiya mifologiyasında tanrılar tərəfindən yaradılan ilk insan Adapa olub. "Adapa" akkad dilində adam, kişi deməkdir. Monoteist üç dindəki Adəm, yəni, adam bu mifologiyanın törəməsidir. Günah, meyvə, cənnətdən qovulma - hamısı hələ monoteist dinlərdən neçə əsr əvvəl var imiş. İnsanın torpaqdan, palçıqdan yaranması da, çox güman ki, yerin, torpağın müqəddəs və bərəkətli, məhsuldar olması ilə bağlı idi. Həm də insan torpağa bağlı olması əfsanənin diniləşmiş forması idi.

YING YANG

Dünyada məni özünə çəkən əsas məsələ enerjidir. Buna görə də, araşdırmam tam da torpaqla əlaqəlidir. Həyatı əmələ gətirən 4 ünsür haqda eşitmisiniz bəlkə. Bunlar haradan əmələ gəldiyini ətraflı bilməsək də həyatınıza təsirlərini hər an hiss eləyirik. Hava, od, su, torpaq adlandırdığımız bu elementlər bizə heç də yad deyil. Bunları biz Novruz bayramı ərəfəsində son 4 Çərşənbədə yada salırıq. Ən sonuncu çərşənbə Torpaq çərşənbəsi adlanır. Həmin vaxtlar torpağın oyanması qədimdən bəri insanlar tərəfindən bunu müqəddəsləşdirməyə, xüsusi formada qeyd etməyə və nəğmələr oxunmağa səbəb olmuşdur. Xarici miflərdə torpaqla bağlı əsas 2 mənbə vardır. Onlardan biri bundan əvvəl dediyim Mesopotomiyadır. İkincisi isə Çindir. Çində bu məsələ tam fəlsəfi anlam daşıyır. Qədim inanca görə, bu 4 ünsür hərəsi özlüyündə “YİN-YANQ” adlanan 2 qütbdən ibarətdir. Torpaq elementi soyuq və quruluqdan ibarətdir. Lakin, yunan filosofu Platona görə, torpaq qaranlıq, qalın və hərəkətsizdir. Torpaq yaradan simvolu kimi göstərilir. Belə ki, onu anaya bənzədirlər, hətta ona “Torpaq ana” da deyirlər. Məhz torpağın bu xüsusiyyəti, onu müqəddəs edir. Ona xüsusi diqqətlə yanaşmağı tələb edir.

Torpağın yaradıcı funksiyası insanları özünə çəkmişdir. Buna görə də,

Hamurapi

insanlar artıq əvvəlki kimi yığıcılıqla yox əkinçiliklə məşğul olmağa başladılar. Onlar ən münbit yerlər olan çay sahili, meşə və meşəətrafı ərazilərdə özlərinə lazım olan istənilən bitkini əkirdilər. Beləliklə, insanlar torpaqla əlaqəsi sıxlaşdıqca ona bağlanırdılar. Daha geniş yerlər fəth etmək və daha münbit torpaqların kəşf olunması üçün demək olar dünyanın hər yerinə yayıldılar. Vavilovun 7 mədəni əkinçilik mərkəzi adlandırdığı ərazilər içərisində ən qədimi Şərqi Afrika, Cənub Qərbi Asiya - əsasən də, Misir və Mesopotomiya, Şərqi Çin və Cənubi Asiya və ya Hindistan əraziləridir. Həmin ərazilərdə məskunlaşan insanlar  artıq torpaqla bağlı biliklər əldə etmiş və o biliklər əsasında torpaqla necə istifadə etmək qaydaları formalaşdırmışlar. Bunların içərisində əsas yeri Babil padşahı Hammurapinin 262 maddəsindən ibarət qanunları tutur. Belə ki, bu qanunların bəzi maddələri bir başa torpaqla bağlı olmuş və ona əməl etməyən şəxslərə ağır cəzaların verilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Torpaqları korlayan istənilən şəxsə hətta ölüm cəzası verilə bilərdi.

Belə qanunlar zaman-zaman çoxalsa da, insanların sayı get-gedə artması torpaqla bağlı bəzi məsələlərdə dəyişikliyə səbəb oldu. Artıq münbit torpaqları əldən vermək istəməyən tayfalar bir-biri ilə savaşırdılar. Qədimdən bəri davam edən torpaq uğrunda müharibələr insanlar üçün müqəddəs savaşa döndü. Artıq, uğrunda savaşdıqları, öldükləri bu ANA TORPAQ onlara VƏTƏN oldu. Qədimdən bəri davam edən bu müharibələrdə milyonlarla insan öldü, neçə xalqlar məhv oldular, neçə-neçə dövlətlər, imperiyalar dağıldı. Müharibələrdən qalib olan xalqlar geniş torpaqlara malik oldular.

İstər Azərbaycanın tarixindən, istərsə də dünya tarixindən bildiyimiz kimi, hər bir güclü dövlətin ən qüdrətli hökmdarları torpaqla bağlı qanunnamələr qəbul edir və torpaq islahatları həyata keçirirdilər. Bu da, torpaqların düzgün və səmərəli istifadə olunması üçün idi. Amma, buna baxmayaraq, orta dövrdə torpaqların kütləvi korlanması baş verirdi. Belə ki, torpaq uğrunda (müharibələrin baş vermə səbəblərinin 70%-i dini münaqişələrdir) dövlətlər arasındakı müharibələr, torpaqların tapdalanması, meşələrin kəskin qırılması, top və digər güclü silahların istifadəsi və s.lər əsas səbəblərdir.

Qədimdən bəri, Şərqlə-Qərb istənilən sahədə bir birindən fərqlənirlər. Xırda ərazilərdən ibarət olan Avropa dövlətləri bir-birilə müharibə etsələr də, onların əhalisi rəqabət sayəsində texnoloji, elmi və digər sahələr üzrə inkişaf edirdilər. Şərq dövlətləri isə, nisbətən geniş torpaqlara malik olsalar da, elə necə deyərlər “öz yerlərində sayırdılar”. Bu səbəbdən, hazırki dövrdə də, müşahidə etdiyimiz iqtisadi, elmi, mənəvi gerilik də Şərq dövlətlərini Qərbdən asılı salmağa imkan verir.

Beləliklə, mən fikirlərimi xülasə şəklində desəm, ağıllı insanlar heç vaxt torpaq uğrunda ölmürlər, onlar Vətən uğrunda yaşayırlar. Onlar uğrunda yaşadıqları Vətən üçün tər tökürlər, inkişafa çalışırlar, gələcək nəsilə bədbəxtlik yox xoşbəxtlik bəxş edirlər. Torpaq uğrunda ölən Şərq insanları kimi elə ancaq “yerimizdə sayacağıq”. Qərb insanları kimi qanunlara riayət etməli, insanlığın tələb etdiyi qaydalara əməl etməliyik, Şərq ölkələri kimi dini rituallar, adət-ənənələrə əməl etsək, onda ölkəmiz quru çöllərə dönər. Torpaq uğrunda ölərək Vətənə olan borcumuzu ödəyə bilmərik, onu yaşadacaq işləri görmək üçün yaşamalıyıq. Ölməklə, biz ancaq enerjimizi torpağa veririk. Elə buna görə də, haqlı olaraq deyirlər ki, qəbirstanlıq ən münbit torpaqlara malik yeganə yerdir. Bizim əsas məqsədimiz torpaqlardan səmərəli, düzgün istifadə etmək üçün gərəkli olan hər cür texnoloji yeniliklər yaratmaq və insanları həm torpaqdan necə istifadə etməklə bağlı maarifləndirmə işləri görməyimiz olmalıdır. Uşaqlarımızı torpağa sevgi ilə, böyük hörmət ilə böyütməliyik. Düzünü desək, hazırki dövrdə, Vətənə sevgi heç də onun uğrunda ölməklə göstərilməməlidir. Onun dövrü orta əsrlərdə qaldı. Biz ilk növbədə təhsilimizi inkişaf etdirməliyik, daha sonra elmi-texnoloji yeniliklər gətirə biləcək mütəxəssislər yetişdirməliyik. Təhsil inkişaf etdikcə, insanların həm həyat səviyyəsi artacaq, həm də mənəvi yüksəklik onları torpaq üçün daha məsuliyyətli olmağa cəlb edəcək.

Belə maraqlı vəziyyət vardır ki, görmüsünüz: uşaqlar yerdə torpaqla oynayanda anaları onları döyür. Amma, torpaqla oynayan elə böyüklərin özləridir. Amma burda hər cürə oyun var. Uşaqlarınkı daha safca, daha maraqlı olur. Amma, böyüklərin torpaqla oynaması hər cür vəziyyətlə nəticələnir.

Fikirlərimi belə qəmli notlarla bitirmək istəmirəm. Bu günə qədər çox kitab oxumuşam. Bunların içində maraqlı mövzusu ilə diqqətimi çəkənlər çox olsa da, daha çox düşündürən Qriqoriy Petrovun “Ağ zanbaqlar ölkəsində” kitabıdır. Baxın, mən bu yazımın əvvəlində sual verirdim: “Nəyə görə biz torpaq uğrunda ölməliyik?” Və həmçinin, bir neçə abzasla tarixi faktlar əsasında bunun səbəbini verməyə çalışdım. Lakin ... Ümumən deyim ki, bu günə qədər torpaq uğrunda ölən və bununla Vətənin müstəqilliyini saxlamağa çalışan çox insanlarımız olub. Onlar üçün Ruhlarının şad olmasını diləyirəm. Amma, təqribən, 200 min km² ərazidən 86,6 min km²-ə qədər azalmağımız heç də şükür ediləcək və ya o qədər qurbanları fəxrlə dilə gətirəcək bir hal yoxdur. Neçə-neçə dövlət yaranıb, amma, heç bir dövlətimiz “başlanğıcı olan sonla” dağılmayıb. Almaniya, İngiltərə, Fransa, Rusiya çox uzun zamanlardan bəri səhvlər səbəbində dağılıb və yerində yaranan dövlətlər, yeni hakimiyyətə gələn sülalələr əvvəlkilərin səhvlərinin səbəblərini axtararaq və onların üzərində işləyərək, daha modern və güclü dövlət quruluşu sərgiləmişlər. Axı biz deyirik ki, Azərbaycan köklü qədimi dövlətçilik ənənələrinə malik ölkədir, bəs necə olur, o qədər insanların ölümü qarşısında həmçinin, torpaqlarımızı da itirmişik? Dünyada əsrarəngiz mədəniyyətə sahib xalqıq. Bəs niyə dövlətçiliyimiz də belə möhtəşəm olmasın. Bizə həqiqətənmi “Lazım” ağa lazımdır? Yoxsa “Ağ zanbaqlar ölkəsində” adlanan Finlandiyadakı kimi Snellman kimi ədaləti bərpa edən, 2 milyon insanı birləşdirməyi bacaran, təhsili, ordunu, dövlət strukturunu, səhiyyəni, ümumən millətin gələcək taleyini müəyyənləşdirərək onu günəşli günlərə çıxaran bir şəxs lazımdır?

Özümüz düşünək!!!

 

Müəllif: Mehrac Maqsudlu